منبت

بسمه تعالی

منبت کاری

تاریخچه:

شاید بتوان تاریخ شروع منبت کاری، به معنای کنده کاری روی چوب را زمانی دانست، که انسان نخستین بار با ابزاری برنده چوب را تراشیده است. ولی مدار معتبری از پیشینیان این هنر، در دست نداریم. زیرا عمر چوب کوتاه است و به مرور زمان از بین می رود. اما در کشور ما، آثاری از منبت کاری های نسبتاً قدیمی بر روی درب مقابر ائمه اطهار، امام زاده ها (ع) و منبرها به جای مانده است،

که حدود 900 تا 100 سال قدمت دارند. اکنون قدمی ترین درب چوبی منبت کاری شده در موزه اکبر آباد هندوستان نگهداری می شود، که متعلق به کاخ سلطان محمود غزنوی بوده است.

در ایران نیز، چند درب چوبی متعلق به قرون چهارم و پنجم هجری موجود است. کنده کاری این درب ها به صورت شاخ و برگ و کتیبه های مختلف ، با آیه های قرآنی است (در اصفهان و قزوین). یکی از زیباترین آثار منبت کاری ایران، رحلی است که در موزه متروپولتین نیویورک نگهداری می شود که علاوه بر تزئینات شاخ و برگ به سبک ساسانی ، نام 12 تن از ائمه معصومین (ع) بر روی آن دیده می شود. در عصر حاضر نیز، هنر صنعت منبت ، در گوشه و کنار ایران و استان همدان رواج دارد.
در استان همدان، برای منبت کاری ، معمولاً از چوب های آبنوس ، شمشاد و گردو استفاده می کنند. ولی چوب های گردو و آبنوس ، چون محکم تر و چرب تر هستند ، دوام بیشتری دارند. ولی در ایران و خصوصاً استان همدان، به خاطر فراوانی چوب گردو، اکثراً از این نوع چوب استفاده می کنند.

تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی ، ظریف کاری ، منبت کاری ، از دیرباز در مناطق شهری تویسرکان ، ملایر و سرکان رواج داشته است. در سالهای اخیر علاوه بر شهرهای مذکور در روستاهای جیجانکوه و اشترمل ، از توابع تویسرکان و روستاهای دهنو، آورزمان، حسین آباد شاملو و بخش جوکار از توابع ملایر نیز، به تولید این صنعت می پردازند.
شایان ذکر است، که در روستاهای جیجانکوه و اشترمل تعداد کثیری از اهالی  به  تولید  مصنوعات منبت  اشتغال دارند ، تا جایی که به یکی از مراکز مهم این صنعت، از لحاظ کمی و کیفی مبدل شده اند. نوع تولیدات منبت استان معمولاً شامل : تخت خواب، پا تختی، انواع میز توالت، میزگرد، میز عسلی، میز غذا خوری ، مبل، انواع کمد بوفه، ویترین ، کنسول و غیره می باشند.

هنر کنده کاری نقوش به روی چوب را منبت گویند. قابل توجه است که منبت می‌تواند به صورت یک تکه یا چند تکه انجام شود هرگاه منبت کاری بر روی چوب بزرگ یک تکه انجام شود، منبت یک تکه و هرگاه منبت کاری بر روی تکه‌های کوچکی انجام شود، منبت چند تکه خواهد بود. منبت بر حسب نوع برجستگی که در کار آن به وجود می‌آید به پنج دسته تقسیم می‌گردد: منبت کم بر جسته، منبت نیم برجسته، منبت تمام برجسته، پیکره، قلم زنی بر روی چوب

ابزار کار:

مغار: وسیله‌ای است برای تراشیدن چوب که انواع آن در ذیل نام برده شده مغار کبریتی- مغار تخت یا صاف – مغار نیم باز – مغار [گلویی] – مغار شفره کلیه مغارهای نامبرده دارای خمیده یا کج نیز هستند که در جاهایی که امکان استفاده از مغار صاف نباشد، از مغار کج استفاده می‌شود.

سوهان: برای ساییدن چوب و دیگر ابزار منبت کاری به کار می‌رود و انواع آن شامل موارد زیر می‌شود. سوهان دو سر صاف – سوهان دو سر کج – سوهان سه پهلوی سه گوش- سوهان سه پهلوی صاف – سوهان نیم گرد – سوهان دم کاردی – سوهان دم موشی – سوهان گرد – چوب ساب

مواد اولیه:

شامل: 1- چوب‌های محکم و بدون گره که برای این منظور چوب‌های آبنوس، بقم، شمشاد، فوفل، عناب، و گردو و .... از همه مناسب تر هستند.

2- عاج، صدف و استخوان

روش کار:

ابتدا طرح بر روی زمینه چوب منتقل می‌شود و با بستن کار به گیره دستی هنرمند شروع به کار کرده و ابتدا خطوط محیطی طرح با مغار مشخص می‌شود سپس بابرداشتن زمینه کار به صورت یکنواخت و به وسیله مغارهای مختلف منبت کار روی چوب ادامه پیدا می‌کند. پس از پایان کار منبت کاری، سطوح کار با سنباده بسیار نرم، صاف و صیقلی می‌شود. در مرحله به سطح کار روغن با پلی استر زده می‌شود تا چوب بر اثر مرور زمان ترک نخورد و در مقابل رطوبت مقاوم باشد.

انواع منبت

از انواع منبت می‌توان نمونه‌های زیر را نام برد:

منبت کمی بر جسته: نوعی از منبت است که در آن هنرمند منبت کاری خود را به حدی برساند که نقش برجسته‌ای که به وجود آورده از سطح زمینه کار بیرون نیاید و هم سطح حاشیه اطراف کار باشد. منبت بر جسته: شیوه کار این گونه که مراحل منبت یک چوب را تا آنجا پیش می‌‌بریم که برجستگی‌های طرح از رویه کار کاملا" بیرون خواهد زد. پیکره: هنرمند طرح خود را بر روی حجمی از چوب به شیوه‌های چسباندن، فوکپی، یا از طریق کاغذ کاربن یا طراحی مستقیم بر روی چوب انتقال می‌‌دهد، آنگاه از برجسته‌ترین قسمت طرح کار خود را آغاز می‌کند و توسط مغارهای و لوازم رایج در این زمینه مشغول کنده کاری بر روی چوب می‌شود. در تمام کار، طرح به صورت کاملا" بر جسته و دارای حجم چوب از داخل بیرون آمده و اطراف آن خالی از هر گونه چوب خواهد بود.

مختصری از کارگاه منبت و معرق

سابقه فعالیت کارگاه معرق ومنبت به سال 1309 می‌‌رسد در ابتدا سرپرستی کارگاه را استاد احمد امامی به عهده داشتند. پس از ایشان استادان دیگری همچون علی امامی، آقایان ویزایی، گودرزی و عطا الله حاج غلامعلی سرپرستی کارگاه را به عهده داشتند. در طول این مدت آثار بر جسته و چشم گیری ر کارگاه ساخته شد که در نمایشگاههای مختلف شرکت داشته اند. از سال 1370 استاد کمال میر طیبی سرپرست کارگاه می‌‌باشند. از هنرمندانی که درکارگاه فعالیت داشته‌اند عبارت‌اند از :

پرویز زابلی- عباس شهمیرزادی – حسین اعیان – عباس امین – قاسم شهریه – محمد علی شیرازی – حسن احیائی- شاپور گودرزی – اکبر حاج قاسمی – حسن خلج – اکبر سریری – مهدی طوسی – جمشید پورگلی – منوچهر زنگنه – محمد حسن زاده خسرو ذوالقرانیان – جعفر سخواجه شیرانی – حسن رضا هاشمی طاهری – فرانک امیر کبیریان – مریم الیاس زاده – رضوان انصاریون – گلاره خلیلیان – افسانه اسلیمی- علی اصغر آبشاری – ریحانه زمان – داود ملایی اونجی – فاطمه میر طیبی